نقد و بررسی فصل تنبور نوازی دایره المعارف سازهای ایران جلد اول سازهای زهی - مضرابی
- يكشنبه, ۲۲ آذر ۱۳۹۴، ۱۰:۰۳ ق.ظ
- ۰ نظر
دایره المعارف سازهای ایران
جلد اول :سازهای زهی ضرابی و آرشه ای نواحی ایران.
مؤلف ومحقق : محمد رضا درویشی .
ناشر :انتشارات ماهور، پاییز 1380.
قطع رحلی ، گالینگور ، 600 صفحه با عکس ، جدول نمودار ، 14 صفحه انگلیسی
از آنجا این کتاب اثری دایره المعارفی است ومرجعی برای دانشجویان ومحققان داخلی و خارجی است، پس از مطالعه چند باره کتاب خصوصاً از صفحه 301 تا328 که اختصاص به ساز تنبور کرمانشاه دارد. تذکر چند نکته به نظرم ضروری آمد تا در صورت چاپ دوم در صورت صلاح دید اصلاحات لازم را اعمال نمایند.
· منابع
چنین به نظر می رسد یکی از ارکان مهم در روش تحقیق که اعتبار یک مرجع خصوصا ًدایره المعارفی را بالا میبرد ، استفاده از منابع دست اول چه در منابع مکتوب- تحقیق کتابخانه ای- وچه در منابع شفاهی- تحقیق میدانی - مورد پژوهش می باشد .
از نقاط ضعف بزرگ کتاب عدم استفاده از منابع دست اول و محدودیت منابع مورد استفاده در تمام بخش این فصل از کتاب بطور خاص مشهود است .
چنین به نظر میرسد تمام اطلاعات داده شده در کتاب منحصر است به گفته ها و نوشته ها و شنیده هایی از بزرگواران مرحوم سید خلیل عالی نژاد و علی اکبر مرادی چرا که در جای جای متن کتاب نقل قولهایی گاه بطور مستقیم یا غیر مستقیم آورده شده است.
مانند صفحات ؛ 307 ستون دوم، پارگراف اول ،صفحه308ستون اول پارگراف چهارم ، صفحه 309 ستون اول پارگراف سوم ، صفحه 310 ستون دوم پارگراف سوم ،صفحه 310 پارگراف اول ستون دوم و.....
ازجمله مصادیق این محدودیت میتوان بطور خاص که این موضوع را کاملاً آشکار می سازد میتوان به جمله ای که در صفحه 313 ستون اول پارگراف پنجم در مبحث مربوط به نظام کوک می خوانیم :
"برای آشنایی با کوک تنبور نظر چهار تن ازنوازندگان برجسته دونسل مختلف تنبور، درویش امیر حیاتی همت آبادی (صحنه) وسید امرالله شاه ابراهیمی (صحنه)از نسل قدیم وسید خلیل عالی نژاد(صحنه) و علی اکبر مرادی (گوران) مورد بررسی قرار میگیرد" .
در یک نگاه اجمالی به جمله فوق محدودیت استفاده از منابع آشکار میشود ؛از نسل قدیم فقط دواستاد که هر دو در یک منطقه ساکن هستند یعنی صحنه و از منطقه دیگر یعنی گوران، آیا هیچ استاد برجسته قدیمی در حوزه گوران وجود نداشته و ندارد که به عنوان منبع از آن استفاده شود؟ در حالیکه مطابق با نوشته های کتاب در صفحه308 ستون دوم پاراگراف دوم موسیقی این منطقه (گوران) از اصالت اجرایی و محتوایی بیشتری برخوردار است .
چگونه است که از حوزه صحنه سه نفر به عنوان منبع استفاده شده در حالیکه ازحوزه گوران یک نفر آن هم فقط از نسل جدید.
"ازآنجا که تجمع سلسله یارسان اهل حق در گذشته بیشتر در منطقه گوران بوده مقام های تنبور این منطقه تاحدودی اصیل تر باقی مانده اند. شیوه اجرای مقام های تنبور در منطقه صحنه احتمالاً به خاطر دوری از گوران وداشتن ویژگی های شهری تاحدی روش مند تر وشهری تر شده است "
چنین به نظر می رسد در خصوص انتخاب اشخاص مورد پژوهش به دلیل تعجیل در طبع اثر فوق دقت لازم صورت نگرفته و به منابعی که دسترسی به آنها آسانتر بوده و در شهر ساکن تهران بوده اند صرفاً اکتفا شده است هردو استاد قدیم منطقه صحنه یعنی استادان مرحوم درویش امیر حیاتی همت آبادی سالها ساکن تهران و سید امرالله شاه ابراهیمی ساکن صحنه و آشنا به موسیقی دستگاهی و نوازنده تار هر دو از استادان مرحوم سید خلیل عالی نژاد که ایشان نیز سالها ساکن تهران آشنا به موسیقی دستگاهی و فارغ التحصیل رشته موسیقی از دانشگاه هنر می باشند.
و این در حالی است که برخی از استادانٍٍ اشخاص مورد پژوهش در قید حیات بودند و هستند ، جای تعجب است که از این استادان به عنوان منابع دست اول مورد مطالعه و استفاده واقع نشده است.
لازم به ذکراست که ؛برخی از استادان بر جسته تنبور نوازی به عنوان منبع موثق از طرف پیران اهل حق اجازه روایت مقامات را دارند که جا داشت حتماً از این اشخاص به عنوان منابع دست اول استفاده شود .
علاوه بر استادان معرفی شده در حوزه صحنه استادان صاحب دیگری وجود دارند که تأثیرات بسیار زیادی بر تنبورنوازی منطقه داشته اند از جمله می توان به استاد نور علی الهی و.... اشاره کرد .
از حوزه لک نشین هیچ موردی مورد مطالعه قرار گرفته نشده است .
به شیوه تنبور نوازی ترک زبانان اهل حق نه تنها هیچ موردی مورد مطالعه قرار گرفته نشده بلکه اشاره ای کوچک هم به آن نشده است.
از نمونه هایی که نشان از تعجیل در پژوهش دارد میتوان به صفحه شماره 313 ستون دوم اشاره کرد:
"متأسفانه فرصت انجام بررسی این کوک حاصل نشد ."
و این در حالی است که استاد حیاتی چهار سال پس از انتشار کتاب فوت نمودند ویکی از مباحث مهم منطقه که وجود کوک دیگری را مشخص میکرد از بین رفت. چگونه امکان دارد که فرصت کافی برای بررسی این کوک حاصل نشده است ؟ مححق و پژوهشگر ارجمند دیگر درصدد بر نیامده تا حقیقت موضوع را از طریق درویش امیر حیاتی یا دیگر استادان حل و روشن نماید ، ومسئله راگنگ ومبهم رها نموده است.
اساس تحقیق در مورد تکنیک های اجرایی نوازندگی تنبور صرفاً، مبتنی به دو نوازنده در دسترس است و اغلب تکنیکهای مطرح شده توسط این دو بزرگوار همچنان که محقق ارجمند متذکر شده اند از ابداعات خودشان می باشد، مثلاً: در صفحه 332، ستون اول، پارگراف چهارم، می خوانیم :
"برخی از نوازندگان تنبور تکنیک هایی را ابداع می کنند که اگر چه عمومیت ندارند اما در نوع خود مهم اند به عنوان نمونه به برخی از تکنیک های اجرایی دست راست که سید خلیل عالی نژاد مبتکر آن ها است اشاره می کنیم"
ویا در صفحه 333 ،ستون اول، پراگراف دوم، می خوانیم :
"علی اکبر مرادی نیز برخی از تکنیک های اجرایی دست راست استفاده می کند که تا حدود زیادی خود اومبتکر آن ها ست به چند نمونه از آن ها اشاره میکنیم :"
و این در حالی است که تکنیک های مطرح شده از اصالت برخودار نمی باشند و در حوزه های مختلف تنبور نوازی چنین مضرابهایی به لحاظ سنتی وجود ندارد . از طرفی اگر قرار است که تمام تکنیک اجرایی موجود در نوازندگی تنبور بررسی شود خوب بود در یک تحقیق میدانی تمام تکنیک های جدید نوازندگی که توسط دیگر نوازندگان ابداع شده، نیز فهرست می شد .
در خصوص عدم کارایی جداول ارائه شده فقط تذکر یک نکته را ضروری می دانم موسیقی تنبور نوازی اهل حق به لحاظ مبانی نظری هیچ سنخیتی با تئوری موسیقی صفی الدین ارموی ندارد که مبنا ی قیاس فواصل موسیقایی نحوه دستان بندی صفی الدین ملاک باشد .
